به گزارش خبرگزاری حوزه از خوزستان، انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نهتنها یک تحول سیاسی و اجتماعی در سطح ملی بود، بلکه یکی از پدیدههایی شد که نگاه جامعهشناسان جهان را بهطور جدی متوجه خود کرد. برخلاف بسیاری از انقلابهای مدرن که بر پایه نظریات مارکسیستی، لیبرالی یا ناسیونالیستی شکل گرفتند، انقلاب ایران خاستگاهی دینی داشت و ایدئولوژی اسلامی نقش محوری در آن ایفا میکرد. این ویژگی منحصربهفرد، موجب بازنگری در برخی مفروضات بنیادین جامعهشناسی کلاسیک و مدرن شد.
پیش از انقلاب اسلامی، بسیاری از نظریهپردازان اجتماعی، دین را پدیدهای رو به افول در روند مدرنیته تلقی میکردند. بر اساس این نگاه، با پیشرفت علم، فناوری و سکولاریسم، دین باید از صحنه عمومی و سیاسی کنار رفته و به عرصه خصوصی انسانها محدود میشد. اما وقوع یک انقلاب گسترده به رهبری مرجعیت دینی و با مشارکت تودههای مؤمن، این فرض را به چالش کشید. از همین رو، جامعهشناسانی مانند میشل فوکو، آنتونی گیدنز، و متفکران حوزه جامعهشناسی دین، شروع به بازبینی در تلقی خود از دین و سیاست کردند.
میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی که در جریان انقلاب به ایران سفر کرده بود، در گزارشهای خود برای روزنامه کوریره دلاسرا از "روحانیت انقلابی" و "قدرت معنوی مردم ایران" سخن گفت و آن را نوعی "معنویت سیاسی" دانست که با قالبهای کلاسیک تحلیل اجتماعی قابل درک نبود. انقلاب ایران برای فوکو و دیگران نشانهای بود از اینکه دین نهتنها در حال زوال نیست، بلکه میتواند نیرویی بسیجکننده و ساختارشکن در بطن جامعه مدرن باشد.
در داخل کشور نیز، انقلاب اسلامی سبب باززایی جریانهایی در جامعهشناسی بومی شد. اندیشمندانی همچون دکتر علی شریعتی، هرچند پیش از انقلاب درگذشت، اما اندیشههایش الهامبخش نسلی از جامعهشناسان مسلمان شد که به دنبال تبیین "جامعهشناسی اسلامی" یا "علوم اجتماعی متعهد" بودند. پس از انقلاب، دانشگاهها و مراکز علمی شاهد رشد آثاری شدند که با رویکرد اسلامی به تحلیل جامعه، عدالت اجتماعی، و مناسبات قدرت میپرداختند.
در مجموع، انقلاب اسلامی ایران بهعنوان یک رخداد استثنائی، باعث شد جامعهشناسی مدرن نتواند نسبت به نقش دین، فرهنگ سنتی، و رهبری کاریزماتیک در تحولات اجتماعی بیتفاوت بماند. این انقلاب نشان داد که مدرنیته لزوماً به معنای سکولاریسم نیست و دین میتواند در شکلدهی به جوامع مدرن نقشی فعال و مؤثر ایفا کند.
محمود سواری
نظر شما